İspanya mı Meksİka mı? Yemek, müzİk, dans ve daha fazlası!

Bu iki ülkenin de ismini duyduğunuzda aklınızda aynı resim canlanmıyor mu? Güneş, sıcak insanlar, hareketli danslar, kulağa çok hoş gelen bir dil… İspanya ve Meksika’nın (ve diğer Güney Amerika ülkelerinin de) tarihi, kültürel ve dilsel kesişim noktaları çok. Ama yine de konumları, etkileşimde oldukları diğer kültürler, tarih boyunca yaşadıkları sosyal ve politik değişimler sonucu farklı yönlere evrilmişler. Pek çok farktan ben de bir çok kişi gibi habersizdim. Ama şimdi İspanya’da ve İspanyollarla daha fazla vakit geçirdiğim için biraz daha aşinayım (yalnız Meksika’ya hiç gitmedim ve bilgim daha az).  Siz de orada burada karşınıza çıkan yemekler, müzikler ve diğer kültürel öğeler İspanyollara mı yoksa Meksikalılara (ya da Latin Amerikalılara) mı ait merak ediyorsanız, İspanyolcayı kültürüyle öğrenmek istiyorsanız ya da gelecekte bu ülkelere seyahat etmeyi planlıyorsanız okumaya devam edin!

1. Mutfak

by Chad Montano via Unsplash

İsmi İspanyolca olan her yemeği İspanyollara ait zannediyoruz ama aslında İspanyol ve Meksika mutfağının arasında büyük farklar var. İspanya konumu sebebiyle Akdeniz mutfağına daha yakın. Yemeklerde hep zeytinyağı kullanılıyor (hatta İspanya en çok zeytinyağı üreten ülke olarak biliniyor) ve gittiğim çoğu ülkeden daha fazla deniz mahsulü yeniliyor. Bizde de derler “denizden babam çıksa yerim” diye ama bu sözün tam anlamıyla uygulandığı yer İspanya. Sadece balık, midye, kalamar değil, ıstakoz, deniz kestanesi, kaya midyesi ve daha aklınıza gelmeyecek bin türlü şey burada her öğünde, her şehirde ve yılın her zamanı yeniyor (ve çok da lezzetli).

Meksika mutfağı denince ise akla baharat ve acı soslar geliyor. Balık yerine de daha çok et ve tavuk, bolca fasulye ve hamur işi tüketiliyor.  Kuzey Amerika’da (ve hatta artık Türkiye’de de) popüler olan taco, quesedilla, fajita, burrito gibi yiyecekler ve guacamole sos Meksika mutfağına ait.  Meksika yemeklerine bakmak bile insanın iştahını açıyor çünkü tabakta binbir türlü renk görüyorsunuz.

Bu arada, tortilla hem İspanyol hem de Meksika mutfağında var fakat birbirlerinden farklılar. İspanya’da tortilla patatesli omlet anlamına geliyor. Meksika’da ise tortilla lavaş benzeri bir tür ekmek olarak geçiyor. Salsa ise İspanya’da genel olarak “sos” anlamına gelirken Meksika’da özellikle domatesli, soğanlı bir tür sosa verilen isim.

İçkilere gelecek olursak, İspanya dünyaca bilinen bir şarap üreticisi. Şarap üretimi de tüketimi de çok fazla ve şarabı hem içecek olarak tüketiyorlar hem de bir çok yemeğe tat vermesi için koyuyorlar. İspanyol kokteyli Sangria da büyük ölçüde şarapla yapılıyor. Meksika denince ise akla hemen tekila geliyor. Tekila ile yapılan Margarita ise Meksika'nın dünya çapında en meşhur kokteyli.

2. Dans ve müzik

by Alain Bonnardeaux via Unsplash

Neşeli, hareketli, eğlenceli, romantik… Latin danslarının hepsi aynıymış gibi düşünüyoruz ama aslında Tango Arjantin’e, Salsa, Chacha ve Rumba Küba’ya, Samba Brezilya’ya, Bachata da Dominik Cumhuriyeti’ne ait. Evet, hiçbiri İspanyol değil. Peki İspanya’nın geleneksel müziği ve dansı hangisi? Flamenko. Endülüs’ün bağrından kopup gelmiş bu dans aslında yukarıda saydıklarımın hepsinden farklı. Çok daha kendine özgü bir temposu ve duygusu var. Eşli bir dans değil ama eşlik edenler var.  Özel topuklu ayakkabıları sayesinde dansçının dans etmenin üstüne bir yandan da ritim tutması ve müziğe eşlik etmesi gerekiyor. İzlemesi çok güzel ama dans etmesi inanılmaz zor görünüyor (özellikle de bacak kasları yönünden). Öyle ki, ben izlerken bile bir süre sonra yoruluyorum.

by Pixabay via Pexels

by Mark Williams via Unsplash

Bu arada meşhur Mariachi'leri de buraya sıkıştırmak istiyorum. Şu filmlerde gördüğümüz boncuklu geniş şapkalı erkek şarkıcı ve orkestra grubuna Mariachi deniyor. Tarihsel olarak nasıl ortaya çıktığı kesin şekilde bilinmiyor. Meksika’ya ait olan bu tür müzikte tek bir solist bulunmuyor, grubun tüm üyeleri şarkının bir bölümünü söyleyerek katkıda bulunuyorlar.

3. Dil

Tabi ki iki ülkede de (ve Latin Amerika ülkelerinin çoğunda) İspanyolca konuşuluyor ama hepsi kendi versiyonunu konuşuyor. İspanyolca konuşan değişik ülkelerin film ve dizilerini izlediyseniz en azından aksan farkını siz de yakalamış olabilirsiniz. İspanyolla “c” harfini bazı durumlarda “th” gibi peltek söylerler (gracias’ta olduğu gibi) ama Meksikalılar “c” harfini de “s” gibi okudukları için “th” sesini pek çıkarmazlar. Ben İspanyolca öğrenen bir Türk olarak bu peltek sesi çıkarmakta zorlanıyorum (ikinci sırada da gırtlaktan çıkarılan “h” sesi var). O yüzden aslında Meksika aksanını öğrenip konuşmak sanki biraz daha kolay.

Aksan dışında, eğer dili biraz daha incelerseniz, aynı kelimenin İspanya ve Meksika’da farklı anlamlara geldiğini de görebilirsiniz. Örneğin tomar İspanya’da almak anlamına geliyor (yemek, içmek anlamı da var) fakat Meksika’da yalnızca içki içmek anlamına geliyor. Bir de iki ülkenin de kendine göre adlandırdığı şeyler de var. Mesela bilgisayar İspanya’da el ordinador iken Meksika’da la computadora olarak geçiyor (bilgisayarın erkek mi dişi mi olduğu konusunda bile uzlaşamamışlar).

4. Ünlüler

Çocukluğumuzdan beri dinleyerek izleyerek büyüdüğümüz Ricky Martin’den tutun Thalia’ya kadar bir çok ünlünün hiçbiri İspanyol değil (Ricky Martin Porto Riko’lu, Thalia Meksikalı).

Kısaca birkaç örnek verecek olursak:

Oyuncular Antonio Banderas, Penelope Cruz, Javier Bardem, yönetmen Pedro Almadovar, şarkıcı Julio ve Enrique Iglesias, sporcular Rafael Nadal, Segio Ramos, yazar Miguel de Cervantes ve ressam Pablo Picasso ile Salvador Dali İspanyol.

Oyuncular Gabriel Garcia Bernal, Salma Hayek, yönetmenler Guillerme del Toro, Alfonso Cuaron, Alejandro Gonzales Iñarritu, şarkıcılar Thalia, Carlos Santana, ressam Frida Kahlo ise Meksikalı.

5. Önemli günler

by Filiberto Santillan via Unsplash

by Filiberto Santillan via Unsplash

by Jeremy lwanga via Unsplash

Hem İspanya’da hem de Güney Amerika’da kutlanan dini bir gün The Day of the Dead. Meksika’da Dia de los Muertos diye geçiyor ve 2 Kasım'da kutlanıyor, İspanya’da ise Dia de Todos los Santos adıyla 1 Kasım'da kutlanıyor. Türkçe'ye "Ölüler Günü" olarak çevrilebilir (kulağa korkuç geliyor). Bu gün Amerikalıların Cadılar Bayramını andırsa da aslında komşuların kapılarını çalıp abur cubur toplamaktan çok daha farklı ve anlamlı olan bir işlevi var. The Day of the Dead’in asıl amacı ölmüş olan sevdiklerinizi anmak. Amaç aynı olsa da İspanya ve Meksika bunu çok farklı şekillerde yapıyor.

Filmlerden görmüş olduğunuz makyaj ve kostümlerle ölü kılığına girmiş, rengarenk süslenmiş sokaklarda geçitler yapıp dans eden insanlar Meksikalılar. Mezarlıkları çiçek tarlalarına çevirip ölmüş olan sevdiklerinin en sevdiği yemekleri onlar için pişirip getirenler de onlar. Meksikalılar sevdiklerini keyifle ve neşeyle anıyorlar ve bu yüzden de bu günü festival gibi geçiriyorlar. Bunda Amerikan yerlilerinin adetlerini almış olmalarının da etkisi var tabi.

İspanya’da ise durum daha farklı. Bugünü daha ciddi ve ağırbaşlı bir biçimde kutlayan İspanyollar ise bir demet çiçek alıp sevdiklerinin mezarlarını ziyaret ediyorlar. Dolayısıyla filmlerde izlemiş olduğunuz kostümlü ve müzikli kutlamaları burada görmeyince şaşırmayın.

Peki İspanya’ya özgü festivaller neler? İspanya’da bütün kutlamalar ciddiyetle ve ağırbaşlılıkla mı sürdürülüyor?

Hayır. İspanyollar hakikaten eğlenmeyi, gününü gün etmeyi seven insanlar. Hatta bazen o kadar ki eğlenmek için çok enteresan festivaller (fiestas) düzenliyorlar…

Her yıl Ağustos ayının sonunda Valencia’da bir kasabada düzenlenen La Tomatina festivalini hatırlarsınız? Milletin birbirine domates fırlattığı, o kadar caanım domatesin heba edildiği festival? Evet, bu bir İspanyol festivali. (Bu sene iptal etmişler, üzülmedim.)

Peki her yıl haberlerde hayretle izlediğimiz boğaların sokaklarda kaçanları poposundan yakalayıp yerlerde sürüklediği festivale ne demeli? Pamplona’da her yıl Temmuz ayının başlarında düzenlenen San Fermin festivalinde aslında farklı bir çok etkinlik düzenleniyor (ama tabi en ilgi çekici olan boğalar). Ve evet, bu yıl bu festival de iptal edilmiş...

by San Fermin via Unsplash

by San Fermin via Unsplash

Elbette daha söylenecek çok şey vardır ama şimdilik benden bu kadar. Siz de aşağıda yorumlarda ya da Instagram üzerinden düşüncelerinizi benimle paylaşabilirsiniz :)

İspanyol kültürü ile ilgileniyorsanız Türk ve İspanyol kültürleri arasındaki 6 farkı listelediğim yazıma buradan ulaşabilirsiniz!

¡Ciao!